VJ’LİK: YENİ BİR MEDYA SANATI
VJ'lik “yeni medya” sanatıdır çünkü çoklu ortamlarla ilgili çalışma alanlarıyla içiçe geçmiştir. Yeni medya web gibi kullanıcı ile değişikliğe uğratılabilen ortamlardır. Metin, görüntü ve sesi yeni teknolojik araçlarla biraraya getirir. VJlik de bu yeni medya araçlarını bugünün eğlence ortamında kullanılmasıdır. VJlik müzikle birlikte video yaratmaktır. Canlı müzik esnasında canlı olarak video kurgusu yapan kişiye VJ denir. Müziği görselleştirmeye çalışan bu sanatçı, kısa videoları arka arkaya koyar ve karıştırır, üst üste bindirir. Bu hareketli görüntüler sadece perdeye değil ışık gösterisi gibi çeşitli yüzeylere yansıtılabilir. VJ, müziğin ritmini videoların ritmiyle takip etmeye çalışarak müziğin anlamını da aktarabilecek görüntüler seçer. Video sanatı, VJlikle eğlence kültürünü bir değişikliğe uğratmıştır. VJ müzikle birlikte eğlence kültürüne girmiş ve insanların eğlenme biçimini değiştirmiştir. Büyük görüntüler etrafa yansıtılmış ve ışık oyunlarıyla, renkli imajların etrafta hareket etmesi bir fark oluşturmuştur. Müzik dinlemek için gelinen ortam video gösterimiyle birleşmiş, ışıklarla daha keyifli hale getirilmiştir.
VJliğin video sanatına olan etkilerini şu iki başlığa ayırabiliriz; videoyu teknik olarak geliştirmesi ve bilgi aktarma biçimini değiştirmesi.
VJ, DJ’den türemiş. DJ kelimesi Disk Jokey, VJ de Video Jokey, “Visual Jockey” olarak kullanılıyor. Disk Jokey müzik parçalarını arka arkaya çalarak müzikal bir süreklilik algılatmaya çalışır, bunun gibi Video Jokey de DJ’in çalışını taklit ve takip ederek videoları seçer. DJ ve VJ canlı bir performans sergilerler. Bir müzik parçasından sonra hangisinin geleceğinin belirli olmaması gibi bir video parçasından sonra hangisinin ekleneceği de belirsizdir. Kurgudaki bu belirsizlik video sanatına bir esneklik ve zenginlik katar; VJliğin canlı yapılması en önemli yanlarından biridir.
VJlik müzikten türediği için, onunla yakın bir bağ içerisindedir. Bu bağ onu sürekli değiştirir çünkü müzik de yerinde saymaz. Yeni sesler, yeni ses bağlantıları, birleşmeleri görsel olarak da farklı şeylere kuşkusuz yol açar. Müzikle birlikte çalışmak video sanatı açısından ona yeni yönelimler ve teknikler katmıştır. Müziğin matematiksel yapısını daha çok çözümlemeye, anlamaya çalışmış, ses ve görüntünün birlikte algılanmasına önem vermiştir. Video mikser ve ses mikseri birleştirilerek bu yüzyılın başında piyasaya sürüldü. Sese yapılan müdahaleyi videoya da aynı anda yapan audio-video mikser üretildi. Bu, hem DJ hem VJ olan DVJ diye bir kavramı ortaya çıkardı.
Yazılımlardaki gelişmeler VJlikle birleşerek canlı performans esnasında canlı etkileşimli yöntemler uygulamaya çalışılıyor. Örn. sensörlerin kullanıldığı vj programlarının geliştirilmesi, dışarıdan toplanan verilerin (mesela danseden insanların zıplama sayısı) etkileyeceği yazılımlar ve tekniklerle uğraşılıyor. Flash videoları yazılarak bunların gösteri esnasında sesin numarik değerleri o anda girilerek her seferinde yeni bir video yaratılmış oluyor.
VJlik teknik olarak video sanatını geliştirmiştir. Canlı bir gösteri olduğu için elle ince ayarlar için dügmeler ve efektlere hemen müdahale etmek için aletler ve programlar, yazılımlar geliştirilmektedir.
Canlı video kurgu programları ve video mikserler bu iş için özelleşmiştir ve sürekli yenilenmektedir. Müziğin ses kanalıyla bilgisayardaki VJ programına o anda aktarılabilmesiyle bu canlı ses bilgisiyle de videolar üretilebiliyor. İnteraktif dijital bilginin bilgisayar aracılığıyla programlarda kullanılması videoya o anda etki yapabilmeyi sağlıyor.
Görüntünün yansıtıldığı, görülen ekranın da teknik tarafları kurcalanıyor. Perde düz bir yüzey olmak zorunda değil; küpler gibi üç boyutlu şeyler ekran oluyor. Projeksiyon cihazının yansıtıldığı yüzeyin sorgulanmasıyla ortaya çıkan şeylerden biri bu hareketli görüntülerin üç boyutlu şeylere düşürülmesi veya şeffaf yüzeyler kullanılması.
Yeni multi-medya araçları da giderek daha fazla VJlik teknikleriyle karışıyor. Heryere video görüntüsü düşürülebilir, öyle ki şehirdeki binaların yüzeyi de çok büyük projeksiyonlarla kullanılmaktadır.
VJ'liğin getirdiği diğer bir yön de bilgi aktarma biçimindeki farklılıktır. Bir video parçasını oturarak izlediğimizi düşünelim, bir süre sonra videonın dünyasına alışırız.
Bir diğer görüntüden sonra gelmeler sonunda bazı anlamlar çıkar, bunları takip ederiz. Müzik esnasında VJ’in videolarını genelde ayakta (ve alkollü olabilir) izlerken bir görüntüden diğerine geçiş sebebi daha serbesttir. VJ’in videoları karıştırmasının kendince belirgin sebepleri olabilir fakat seyirci için belirsizdir, takip etmesi daha serbest çağrışımlı gerçekleşir çünkü VJlik bir çok ilgisiz duran görüntü ve videonun birbiriyle kolay karıştırılabileceği bir ortam sunar. Bağlamından koparılmış videoların seyirciye aktardığı bilgi ve anlam kendine özgü bir karakter taşır. Çünkü şartlanarak, önceden birşey bekleyerek izlenmezler. VJ’in videolarının anlamları müzikle birlikte birçok kişi için değişik olabilir. Bunun yanında yine de ortak paylaşılan bir eğlence alanının parçalarıdırlar.
Televizyonda müzik videosu sunan sunuculara da VJ deniyor; 1980’lerde bir müzik televizyonunda bu kelime kullanılmaya başlanmış. Bunun bizim anlattığımız VJ’le bir ilgisi yok. Sanatçı VJlerin gösterdiği videolar televizyondaki videolardan ve müzik videolarından farklıdır. Popüler müzik videolarının sıkı sıkıya bağlı olduğu pazarlama ve seksten uzaktır. Bu şekilde görüntü miksleyen VJler de var ama VJliğin bir sanatçı kimliğiyle özgür bir sunuş olduğu kabul görmekte. VJler görüntülerini oluştururken ve bunları arka arkaya dizerken kendilerini ortaya koyarlar, milyonlarca insana hitap edecek şekilde hazırlanmış müzik kliplerindeki kalıbın dışında farklı işler üretirler. Video anlatma biçimi önceden bilmeyi veya bir bağlamı gerektirmez.
İmajların biraraya nasıl geleceğini belirleyen kurgu nedir? VJ bunun farkında olsa da bizim için bu bayağ muğlaktır. Herkes başka bir şey anlasa da insanların birlikteliği bozulmaz. Bu açıdan demokratik bir ortam sağlandığını söyleyebiliriz. Yani imajlar kesin bir bilgi dayatmazlar. VJler, önceden hazırladıkları çok kısa birçok video parçasını o anki sesleri dinleyerek biraraya getirirler. İzleyenler videonun meydana gelişini görürler. Bu yüzden bir VJ’in videolarını izlemek bitmiş bir videoyu izlemekten oldukça farklıdır.
VJ'lik bir gösteri sanatı ve birçok alanla ilişkisi var. Çoklu ortam (multimedya) sanatçıları gibi aktörler ve dansçılar da bu işin bir parçasıdırlar. Birlikte sahnede bir gösteri sunulur.
VJ'lik her müzik türüyle birlikte yapılabilse de en popüler ve geniş kitlelere ulaştığı hali DJ’likle dolayısıyla elektronik müzikle birlikte olduğu dans mekanlarıdır, festivallerdir. Binlerce insanların toplandığı alanlarda dev ekranlar ve perdeler kurulur. Birlikte çalışan VJ ve DJler var. Bunlarda görüntü ve ses uyumu daha önceden çalışılmıştır. Fakat bu az rastlanan bir durum. Çoğu zaman DJ’in bir parçadan sonra hangisini çalacağını bilinmediğinden VJ’in de video seçimi o anda olur. Dolayısıyla VJ müziği takiptedir, onun girip çıkan seslerini videoların girip çıkmasıyla benzeştirir. Bu video ve müzik ikilisinin nasıl birarada okutulacağı, neyin peşinde olunduğu her sanatçının yorumuna kalmış bir konudur.
Şehirdeki hayatımızda daha çok ekran var, sokaklarda, marketlerde, evlerde, binalarda...Bilgisayar ve cep telefonuyla dijital görüntünün artması ve dolaşımındaki kolaylık heryerde büyük küçük bilgi veren hareketli görüntüleri günlük yaşamımızın bir parçası yaptı. Bu teknolojik gelişme ve ucuzlama videoyu ve VJliği daha çok insanın yapabileceği bir sanat haline getirmektedir. VJ farklı bir televizyon kanalı gibi insanlara istediklerini anlatıyor. Popüler alışılmış imajların sıkıcılığı yok onlarda, görmek isteyen insanlar için eğlence ve düşünme aracı. VJ için görüntüler ve video aracılığıyla gerçeği araştıracağı yeni bir alan. Yorumlarına seyirci bulacağı bir ortam sağlıyor. Müziğin ve teknolojinin gelişmesi Vjliği de sürekli canlı tutuyor. Sesin video üretmede bir yol gösterici olması kuşkusuz bu sanata rastlantısallığın ve kurgulanmamış olanın güzelliğini getiriyor. Bu süreklilik ve uyum başka kurallar yaratıp zamansal dizilimin çeşitlenmesini, dallanıp budaklanmasına sebep oluyor. Seyircinin bundan çıkardığı, algıladığı sessel ve görsel anlam daha karmaşık, daha az yüzeysel olabilir çünkü daha derin anlamları çıkarabilir. Kimin ne çıkardığı kendisine bağlı ama bu ortamın zihinleri de doyurduğu bu yüzyılın eğlence hayatında gerçektir. VJliğin ileride büyük şehirlerde daha bilinir ve uygulanır bir sanat dalı olacağı açıktır.
Türkiye’de VJliği tanıtmak ve geliştirmek için 12-15 Haziran 2008 ve ikincisi 4-8 Haziran 2009 tarihlerinde İstanbul’da VJ festivali düzenlenmiştir. Üçüncüsü 20-22 Mayıs tarihlerinde gerçekleşek festivale bu sene de çoğu Avrupa ülkelerinden VJ’ler katılacaktır. Festivale katılan sanatçılar atölye çalışmalarında bilgilerini paylaşacaklar. 2 gece kulüp Dogzstar’da ve Fransız Kültür Merkezi’nde performans da sergileyecek olan bu video sanatçıları ile ilgili bilgiye www.vjfestist.org’dan ulaşabilirsiniz. Canlı sinemanın geleceği, Video Mapping, VJ sunuşları ve VJ programı (Resolume) festivalde tartışılacak konulardan bazıları.
